Świat kolejek wąskotorowych

Podczepię tutaj; analizując mapę* z 1925 roku znalazłem odchodzącą od szlaku Rabka - Chabówka bocznicę, a raczej kolejkę wąskotorową prowadzącą na Nowy Świat . Zastanawiam się co tam było? Wszak zwykle ciągnięto bocznice do kamieniołomów/tartaków/zakładów przemysłowych, a tam nie było nic, nawet większych budynków, , a betoniarnia jest wcześniej; nie wiem też co to za symbol na mapie. Ma ktoś jakiś pomysł?
(https://lh3.googleusercontent.com/-JqKXsUGvXFA/VrjWlUcdBUI/AAAAAAAAchc/j9VuJB7a2Hw/s831-Ic42/bocznica%252520Rabka.PNG)

* - Mapa Taktyczna Polski 1:100 000

Generalnie jest to symbol pochodzący jeszcze z map austriackich, oznaczający jakiś zakład przemysłowy (z kominem). Teoretycznie obok powinien być skrót oznaczający jego rodzaj (fabryka, elektrownia, młyn, kuźnica, tartak czy co tam jeszcze). Tyle, że na żadnej mapie go nie ma. Może tartak?
Ta mapa została opracowana na podstawie austriackiej mapy w skali 1:75000, pochodzącej z 1912 r. Kolejka też tam jest. Ani kolejki, ani zakładu nie ma natomiast na późniejszych mapach WIG.

Dziękuję za przybliżenie tematu :) Rzeczywiście najprędzej mógłby być to tartak, chociaż to raczej dziwne miejsce na tartak, bo daleko od wody. W terenie podobno był jakiś ślad na terenie dawnej bazy PKS (ale to mógł być ślad po innej kolejce, np. do kotłowni).

Cześć

Zwróciłem uwagę na ten tor podczas opracowywania dokumentacji linii nr 104. Moim zdaniem była to lekka kolejka gospodarcza prowadząca do młyna połączonego z tartakiem wodnym nad Poniczanką.

Młyny wodne i tartaki  bardzo często funkcjonowały obok siebie w ramach jednego gospodarstwa. Sprzyjały temu wspólne urządzenia hydrotechniczne tj. kanał młynówki, jaz, stawidło itd....

Nic nie potwierdza istnienia normalnotorowej ładowni ani odgałęziającego się od linii GT toru ładownego, umożliwiającego swobodny przeładunek towaru z wagonów wąskotorowych do normalnotorowych.   Dlatego sądzę, że prowizoryczna przeładownia służyła do przeładunku towaru z wózków wąskotorowych na zaprzęgi, a linia umożliwiała sprawny dowóz towaru z zakładu do głównej i co istotne utwardzonej drogi.

Na 1,5 km linii nr 104 (w miejscu gdzie na mapie tor wąski spotyka szlak normalnotorowy) po prawej stronie toru szlakowego znajdują się zachowane ściany fundamentowe dawnej strażnicy przejazdowej, która powstała w tym miejscu w okresie międzywojennym (wcześniej nie istniał tam żaden drogowy Wächterhaus). Strażnicę wybudowano w związku z rozwojem urbanistycznym Rabki i koniecznością zapewnienia bezpieczeństwa na przejeździe, który w momencie powstania GT nie miał jeszcze żadnego znaczenia.
Zachowany obwód fundamentów wypełniony jest zasypem gruzowym. Budynek posiadał narys oparty na rzucie prostokąta zorientowanego dłuższym bokiem równolegle do osi toru szlakowego. Posterunek otrzymał konstrukcję murowaną z cegieł na fundamencie betonowym lub oszalowanym zaprawą betonową.

Obok zachowała się studnia – nieodłączny element wyposażenia wszystkich mieszkalnych posterunków kolejowych.

Jakbyś trafił gdzieś na jakieś informacje dotyczące przedmiotowej kolejki, proszę daj znać.

Pozdrawiam.

Piotr S.

Hej,
Strażnicę tę (numer 2b) rozebrano jeszcze w XXI wieku podczas modernizacji posterunku dróżnika 2a i scedowania sterowana na tamten posterunek, zamiana ta nie wyszła do końca na dobre, gdyż na przejeździe "założony" jest WOS do 20 [km/h] z uwagi na "brak widoczności
na przejeździe w km 1,486 "
Dowiedziałem się czegoś jeszcze:


PS.
Czy przy okazji dokumentacji linii natrafiłeś na ślady bocznic do kamieniołomów przy stacji Rabka Zaryte, albo jakieś zdjęcie czynnej ładowni czy po. Rabka-Zdrój? Niestety w "Kolei Transwersalnej" tego nie ma.

Pozdrawiam!

W pierwszej chwili gdy zobaczyłem ten tor na mapie pomyślałem o bocznicy normalnotorowej, ale zaraz  uwagę zwrócił piekielnie ciasny łuk no i charakterystyczny znak topograficzny oznaczający tor wąski.

Moim zdaniem zakład został na mapie oznaczony jako tartak (koło wodne z kominem i z piłą).

Nie wiem skąd interpretacja że "zakład przemysłowy z kominem"?

Wg. "Zestawienia znaków topograficznych map austriackich" w skali 1:75000 podobny symbol miała kuźnica i elektrownia, ale te profile, ( a na pewno elektrownię zważywszy na okres funkcjonowania)  powinniśmy wykluczyć. Tzw. "młyn sztuczny" był oznaczany kołem wodnym z kominem ale bez piły. Trudno w tej skali odczytać szczegóły i nie jestem w 100% pewien czy element wychodzący z koła to w istocie symbol piły czy zwykła skaza w druku.  Mógł to być też tartak połączony z młynem .... o czym wcześniej wspomniałem.

Nie znam historii Rabki dlatego nie będę kwestionował opinii regionalistów. Skoro tor pojawił się na mapie (a w zasadzie na mapach)  to widocznie funkcjonował, choćby bardzo krótko. Takie tartaczne kolejki były wówczas powszechne a układanie toru w ogóle nie wymagało specjalnej nawierzchni. Transport desek odbywał się na niewielką odległość przy pomocy wózków przetaczanych ręcznie lub co w tym przypadku bardziej prawdopodobne przy użyciu trakcji owsianej. Podobne kolejki funkcjonowały przy wapiennikach, małych cegielniach itp…, gdzie nawet cięższe koleby czasami przetaczano ręcznie na odległość kilkuset metrów.
Kolejka mogła też działać odwrotnie tzn. ścięte pnie przeładowywano z zaprzęgów na wózki kłonicowe i dostarczano do tartaku gdzie przerabiano to na tarcicę... ale to luźne spekulacje...

Przedmiotowy tor dostrzegłem na mapie:
Rabka und Tymbark, ZONE 7. KOL XXII, Mafsstab 1:75000, K.u.k. Militärgeographisches Institut, Nach Zeichenschlüssel 1894,
która jest moim zdaniem bardziej czytelna.

Na ślady bocznic do kamieniołomów w Zarytem niestety nie natrafiłem.

Raczej wszystkie znane mi historyczne kadry dotyczące po. Rabka-Zdrój to powszechne i opublikowane w różnych miejscach stare pocztówki. Natomiast zachowany do dzisiaj budynek zajazdowy na stacji Rabka Zdrój przewijał się też na fotografiach z okresu II wojny światowej i fragmentarycznie także na zdjęciach dotyczących próbnego przejazdu wagonu motorowego Austro-Daimler okrzykniętego w Polsce mianem Lux Torpedy. Początkowo tj. zaraz po uruchomieniu linii na miejscu przystanku (tuż przy przejeździe) funkcjonował Wächterhaus do którego wkrótce w związku z oddaniem p.o. dobudowano parterowy pawilon. Obydwie kubatury połączono wiatą. Późniejszy zespół zachowany do dzisiaj poniekąd naśladuje pierwotny układ.

Monografia „Kolej Transwersalna” to niezwykle ambitne dzieło, którego autorzy porwali się na bardzo szeroki zakres. Skoro na temat dziejów i infrastruktury jednej stacji można by napisać książkę to trudno wyobrazić sobie dokładne opisanie całej sieci GT w jednym tomie. Zapewne dlatego poszczególne odcinki zostały potraktowane ogólnie i z pominięciem wielu wątków oraz obiektów. Jak dla mnie największą wartością tej książki jest przejrzysta chronologia w opisach oraz bardzo bogata ikonografia. No, ale wyjeżdżamy poza tematykę Zacnego Forum.

Pozdrawiam

Piotr S.

To w sumie żadna interpretacja - nie byłem pewien szczegółów symbolu więc po prostu napisałem ogólnie. Teraz po dokładniejszym obejrzeniu skłaniam się ku tartakowi (koło z piłą). Symbole te występują parami i o ile wiem to ten element kojarzący się dzisiaj raczej z nadajnikiem miał oznaczać komin - w wolnej chwili postaram się trochę więcej poszukać na ten temat.

[odgłos szukania]

Załączam fragment tablicy symboli z opracowania "Jak czytać austryackie mapy wojskowe i oryentować się z ich pomocą w terenie?" (http://rcin.org.pl/Content/27604/WA51_17933_PTG391-r1912_Jak-czytac-austryack.pdf), gdzie wyraźnie jest rozróżnienie tartak/tartak parowy. Tak więc wychodzi na to, że był tam tartak parowy.

Dziękuję za odpowiedzi, przejdę się jak wrócę do Rabki w tamten rejon i zobaczę czy są jakieś relikty tartaku. Na pewno nie są zachowane przyczółki mostu wąskotorówki nad Poniczanką, bo w tym miejscu gdzie przekraczała rzekę obecnie znajduje się ujęcie wody dla Rabki Zdroju.

Kolejka na mapie wyraźnie przecina drogę powiatową, więc przeładunek był raczej na/z pociąg.

Co do kamieniołomów w Zarytym, mam o tym tylko jedno zdanie z Wikipedii i brak źródła.

Pytanie do znawców techniki ruchu kolejowego, czy w ogóle mogła funkcjonować ładownia na torze szlakowym linii jednotorowej? Nic nie wskazuje na istnienie tam bocznicy i toru ładownego. W takiej sytuacji każdy rozładunek lub załadunek wiązałby się z zamknięciem ruchu na całym odcinku szlaku. Pomijając kwestie przepisów to czy w ogóle kolej o takim znaczeniu mogła sobie na to pozwolić?

Pozdrawiam

Piotr S.

Dokładam kolejne pytanie do puli - czy możliwe jest, ażeby wąski tor został poprowadzony równolegle do normalnego toru szlakowego aż po stację w Chabówce, ale BEZ wyszczególnienia tego na mapach?

I jeszcze jedno - bardzo podobna sytuacja, z wąskotorową kolejką folwarczną podchodzącą wprost do toru szlakowego, była w Jedliczu (co również wyłowiłem na na mapach sprzed 1wś). Być może zatem taki sposób ładowania, o jakim pisze Piotr, był, mimo wszelkich słusznych wątpliwości, bardziej powszechną praktyką?

Przepisy przewidywały przypadek rozładunku wagonów na szlaku, zatem jest to prawdopodobne, że tak mogło być robione.

Nie wiem czy tor wąski by się nie zmieścił w głowicy Chabówki. Tor szlakowuy 104 jest blisko muru oporowego. Nie wiem też z której strony znajdowała się nastawnia wykonawcza. Problemem mógłby być również telegraf, chociaż nie wiem którędy on szedł historycznie.

A splot??

1. Tam pierwotnie nie było nastawni, były za to posterunki zwrotniczych, które z czasem przekształcono w posterunki nastawnicze, ale nie nastawnie. Nastawnie powstały dopiero w latach 40 - tych. W Chabówce przy wschodniej głowicy strażnica  zwrotniczego znajdowała się po lewej stronie toru szlakowego czyli po przeciwnej stronie względem muru oporowego.

2. Nie znam żadnych archiwalnych dokumentów, które wskazywałyby na istnienie toru wąskotorowego obok normalnotorowego. Pierwotne plany gruntowe na to nie wskazują. Natomiast wydaje mi się nierealne aby na państwowej linii o tak dużym znaczeniu pozwalano sobie na wprowadzanie splotu z torem jakiegoś prywatnego tartaku. Takie rzeczy czasami zdarzały się ale na etapie budowy linii w przypadku kolejek budowlanych. Np. podczas budowy tunelu w Uniejowie wprowadzono tor wąskotorowy w oś toru szerokiego aby kolebami wywozić urobek z wnętrza sztolni.Przecież to jest zupełnie nieracjonalne choćby ze względu na bezpieczeństwo ruchu. Jak to sobie wyobrażasz, że koń ciągnie wózki z dechami po regularnie uczęszczanym torze szlakowym  linii normalnotorowej?  A co w sytuacji wykolejenia wózków i zasypania toru dechami (co pewnie często się zdarzało)?

3. Bardzo podobna  sytuacja miała miejsce na krakowskiej linii cyrkumwalacyjnej, gdzie wąskotorowa kolejka konna wapiennika docierała do szlakowego toru normalnotorowego i nic nie wskazuje aby istniała tam jakakolwiek bocznica ani ładownia.

Pozdrawiam serdecznie.

Piotr S.

Po konsultacji z ludźmi z Rabki pojawiła się teoria, że kolejka prowadziła do kamieniołomu na górze Tatarów. Prawdodpobnie do przewozu drewna też była wykorzystywana.
(https://farm1.staticflickr.com/844/41390131650_d8b30d765f_b.jpg) (https://flic.kr/p/264vf8u)kamieniolom (https://flic.kr/p/264vf8u) by Maciej V (https://www.flickr.com/photos/147768779@N04/), on Flickr

Natomiast natrafiliśmy na grupie Rabki na tory kolejki wykorzystywanej przy umacnianiu potoku Słonka. Na zdjęciach tory kolejki/ślady po niej. Można poznać obecne I LO w Rabce i Kawiarnię Zdrojową, a także charakterystyczny mostek. Trasa wzdłuż obecnej ulicy Jana Pawła II, wtedy Piłsudskiego i Poniatowskiego. Początek XX wieku.

Trasa:
http://wikimapia.org/#lang=pl&lat=49.610675&lon=19.962251&z=16&m=b&gz=0;199552783;496078612;139448;0;130650;2920;127109;4658;117185;10767;113591;12644;104981;16294;87037;23994;77810;26879;43264;32162;33956;35447;19955;48621;8690;53348;0;55190 (http://wikimapia.org/#lang=pl&lat=49.610675&lon=19.962251&z=16&m=b&gz=0;199552783;496078612;139448;0;130650;2920;127109;4658;117185;10767;113591;12644;104981;16294;87037;23994;77810;26879;43264;32162;33956;35447;19955;48621;8690;53348;0;55190)

Zdjęcia:
(https://farm1.staticflickr.com/919/41390129130_10b7e6e391_b.jpg) (https://flic.kr/p/264veo3)35240204_2127327370867746_4524612196520427520_n (https://flic.kr/p/264veo3) by Maciej V (https://www.flickr.com/photos/147768779@N04/), on Flickr

(https://farm1.staticflickr.com/842/43151063312_f32f670ac5_b.jpg) (https://flic.kr/p/28K7tLd)35334659_2127288887538261_8032565132536053760_n (https://flic.kr/p/28K7tLd) by Maciej V (https://www.flickr.com/photos/147768779@N04/), on Flickr

(https://farm2.staticflickr.com/1805/41390129380_0d28d1ca51_b.jpg) (https://flic.kr/p/264vesm)35223957_2127288904204926_2107527326727143424_n (https://flic.kr/p/264vesm) by Maciej V (https://www.flickr.com/photos/147768779@N04/), on Flickr

(https://farm2.staticflickr.com/1808/41390129570_d87dafc427_b.jpg) (https://flic.kr/p/264vevC)30656646_2043431162590701_6668844660267133981_n (https://flic.kr/p/264vevC) by Maciej V (https://www.flickr.com/photos/147768779@N04/), on Flickr


(https://farm1.staticflickr.com/833/41390129850_cfe65a9a1d_b.jpg) (https://flic.kr/p/264veAs)29791476_2040370836230067_6909837579150144436_n (https://flic.kr/p/264veAs) by Maciej V (https://www.flickr.com/photos/147768779@N04/), on Flickr

(https://farm1.staticflickr.com/841/41390130280_7c4b7ec697_b.jpg) (https://flic.kr/p/264veHS)35346523_2127299004203916_1749637966923300864_n (https://flic.kr/p/264veHS) by Maciej V (https://www.flickr.com/photos/147768779@N04/), on Flickr

(https://farm2.staticflickr.com/1766/41390130670_18f8a562cd_b.jpg) (https://flic.kr/p/264veQA)35270239_2127301834203633_4025630987789533184_n (https://flic.kr/p/264veQA) by Maciej V (https://www.flickr.com/photos/147768779@N04/), on Flickr