Kolej leśna Dalekie-Knurowiec-Brańszczyk

[AndrzejPx48]

No Mateusz szacun. Pewnie grupą odwiedzimy na jesieni Twój ogródek przy okazji myszkowania po nasypach kolejki z Dalekiego.

[Mateusz M.]

Nie ma problemu, zapraszam, a na nasypy chętnie się z wami wybiorę.

[Gagarin323]

W grudniowym ŚK (12/2015) ukazał się bardzo obszerny artykuł poświęcony KL Dalekie.

Wyciągnięte zostały różne ciekawostki, jak np. bocznica przy stawach. Nadal mnie zastanawia, skąd ta pewność że Dalekie-Tartak od 1897 roku jest stacją? Zastanawia mnie też dlaczego nie zbadane są dzieje tartaku przed 1915 rokiem. Przecież rozwój zakładu to początek XX wieku. Czy nie mogło być tak, że już przed Wielką Wojną powstała KL? Szkoda, że za informacją o powstaniu KL Dalekie stoi tylko jedno źródło. Tekstów ś.p Wincentego Szydlika nie należy traktować bezkrytycznie.

Jest jeszcze jeden szczegół, na który nie zwrócono uwagi, a chodzi o dokładny przebieg odnogi do Ochudna. W terenie jest bardzo dokładnie widoczny nasyp, który przechodzi przez rz. Prut. Stąd ten szeroki przepust, który spokojnie pomieści drogę i tor. Koniec toru przy okopach wcale nie świadczy o tym. że linia tam się kończyła. W tym wątku zapodawana już była tymczasowa mapa sztabowa wp z 1955 roku, na której widać że tor szedł dalej w stronę Ochudna.

W 1955 na pewno całkowicie nie zlikwidowano zachodniej części KL. Do połowy lat 70. XX wieku w Rząśniku wagoników używano w tamtejszym PGR.

Jednam mimo to dobrze że powstał taki tekst.
Jednak KL Dalekie to nie jedyna kolej wąskotorowa w okolicy i o tym też trzeba będzie z czasem przypomnieć.
 

[Mateusz M.]

Postaram odpowiedzieć Ci wyczerpująco na twoje pytania.
Kiedy pisałem opis Dalekiego w ŚK 4/2011 napisałem tam że. stacja została zlokalizowana w jeszcze dziewiczej puszczy, z dala od siedzib ludzkich. Posiłkowałem się wtedy zapiskami kronikarza bodajże z Dolnego Śląska, który to dokładnie opisywał dzień otwarcia stacji, nie napisane było tylko który to był dzień maja, ale jeden z pierwszych. Stacje na liniach normalnotorowych nie buduje się tylko dla zapotrzebowania punktów handlowych, ale przede wszystkim, dla przepustowości linii.
Pominąłem opis dziejów tartaku, gdyż wyszła by obszerna monografia, której kolej leśna była by tylko tematem pobocznym, a to nie miało by sensu ukazania się w ŚK. Opisałem tylko w skrócie to co dotyczyło KL na tartaku, który był jednym z jej użytkowników.
Za powstaniem KL nie stoi tylko te źródło, ale i tam też było  o tym napisane. Rok powstania kolejki to też moje dojście do informacji i analogia tego co działo się tutaj w 1915 roku i podczas I WŚ. Wiadomo że, wcześniej był tu zabór rosyjski, a podczas I WŚ tereny te okupowali Niemcy, którzy to jak zapewne wiesz budowali swoje sieci o prześwicie 600mm, co potwierdza też źródło nr. 2. Popatrz powstanie innych wąskotorówek w północno wschodniej polsce; myszyniecka, pierwsza nasielska, mławska, rogowska; KL; Hajnówka, Czarna, Płociczno, to rok powstania 1915(lub rok wcześniej/później zależnie od przypadku) i szerokość toru zawsze 600mm jak pierwotnie w Dalekim.
Nie wiem czy byłeś w miejscu mostku nad rowem o nazwie Prut, ale nasyp przed nim widocznie się urywa, na innej wysokości niż droga, nawet do niej nie dochodząc. Przepust jest raczej  z pogierkowskich czasów kiedy budowaną tę asfaltową drogę, nie wygląda na stuletnią budowlę. Po drugiej stronie Prutu jest słabo widoczny zanikający nasyp, jakby niedokończony, który z przerwami prowadzi do zakrętu. Jeżeli tor przechodził by na druga stronę wymagał by dwóch ciasnych odwrotnych łuków z krzywymi przejściowymi. Nie wiem o które okopy Ci dokładnie chodzi, ja tam żadnych nie spotkałem. Moja wizja zakończenia toru jest podparta tym iż, będąc na gruncie rozmawiałem z człowiekiem prawie 90 letnim mieszkańcem Porządzia, który dokładnie tamto miejsce pamięta z czasów kiedy przychodził tam w młodości, w celach zarobkowych. Twierdzi że, tor dochodził tylko do polany, gdzie znajdowała się ładownia, składowisko dłużycy i kopalniaków. Mapa z 1955 ma narysowane błędne przebiegi, o których już wcześniej pisałem, Mój rozmówca twierdzi iż już w 1945 torów do ładowni w Ochudnie nie było, po wojennej zawierusze ludzie szybko rozkradli ten odcinek, używając szyn do odbudowy swoich domów, wspomina tylko pozostawione w nasypie podkłady. Nie wszystkim mapom można wierzyć bezkrytycznie, podam tu przykład map geodezyjnych Dalekiego z końca lat 80-tych, gdzie wykazywano jeszcze tor przez środek Dalekiego, a fizycznie nie istniał już od ponad 30 lat.
Co do zachodniej części. W Rząśniku byłem również na gruncie z mieszkańcem Rząśnika, który mieszkał kilkadziesiąt metrów od torów kolejki. Tak jak poprzednik twierdzi że, w 1945 roku torów do gospodarstwa jak i na terenie pulw nie było, również zostały rozkradzione. Być może w PGR-e używano tylko wózków technologicznych, tak jak to ma i miało miejsce na terenie tartaku w Dalekim, nie mając żadnego związku z prowadzeniem ruchu pociągów na torach KL. Mój rozmówca dokładnie opisał ze szczegółami dojazd do PGR-u, na skarpie znajdowały się nawet specjalne zatrzymy do hamowania wagonów. Nawet w książce o Ostrowi Maz. jest napisane o zniszczeniu taboru i toru w Rząśniku pod koniec II WŚ.
W Wielu zakładach używa się systemu wózków technologicznych przepychanych siłą ludzkich mięśni, w Dalekim taki system jest też na terenie stolarni, po drugiej stronie torów, czy w halach po fabryce mebli w Wyszkowie. Ja nie uznaję tego jako kolej wąskotorowa, tam przecież nigdy pociągi się nie pojawiały.
Jako całokształt dodam że, do artykułu przygotowałem się ponad cztery lata, chcąc dogłębnie wszystko zbadać i napisać potwierdzoną prawdę, a nie snując jakieś domysły. Przez ten okres wiele się tez wyjaśniło, przeprowadziłem wiele rozmów i zaliczyłem praktycznie każdy metr starotorza, nie licząc bindugi w Brańszczyku. Co prawda nie udało się napisać aż tak wiele, ale skoro nie ma żadnych dokumentów, a od rozbiórki minęło kilka dziesięcioleci, to uważam że, te sześć stron artykułu, to jest naprawdę sporo.

Oczywiście masz rację że, KL Dalekie to nie jedyna wąskotorówka w okolicy, ale pozostałe pozostawiam sobie na osobne tematy artykułów w Świecie Kolei.
PS. Dla porównania, czy mógłbyś czym się pochwalić, czy podesłać jakieś swoje dokonania/ artykuł, itp.?

[Gagarin323]

Odpowiadając na ostatnie pytanie, odsyłam do mojej strony http://stacjawyszkow.mazowsze.pl/dokumentacja-stacja-wyszkow/, na której znajdują się dwa artykuły dotyczące budowy linii Ostrołęka - Pilawa oraz stacji Wyszków (dodam że do napisania tych tekstów zbierałem i nadal zbieram materiały od 2009 roku.)

Jeśli chodzi o opis punktów na linii po jej oddaniu, warto tutaj posłużyć się źródłem z tego okresu. Jest to nr 284 Kurjera Warszawskiego z 1897 roku. Nie będę cytował obszernego opisu przejazdu po tej linii. Autor dokładnie zaznacza co jest stacją, a co rozjazdem.
Na odcinku Tłuszcz-Wyszków wymienione są tylko: st.Wyszków, st.Różan [Pasieki], rozjazd Goworowo i rozjazd Narew [Gierwaty].
Rozjazdy te nie obsługiwały ruchu pasażerskiego. Dopiero kilka lat później stały się przystankami, ale o tym zaraz napiszę.

O Dalekim i innych planowanych punktach mówi się w nr 283 Kurjera Warszawskiego. Cytuję:  "Kolej ta przechodzi nadto przez miejscowości, w których w miarę potrzeby mają być urządzone nowe przystanki, a mianowicie: Narew, Goworowo, Komarowo, Dalekie, Mostówka, Pawłów, Okuniew (pod Warszawą) i Górki.". Wynika z tego, że w dniu 13 października 1897 roku na linii Ostrołęka-Pilawa nie istniał przystanek czy też stacja Dalekie. Myślę że punkt ten powstał na początku XX wieku, tak jak Komarów, czyli Przetycz w 1912 roku i przystanek Narew (dotychczas rozjazd) w 1910 roku.

Jeśli chodzi o źródła dotyczące powstania KL Dalekie. O kolejce pisze B. Pokropiński, w "Inżynierowie Polscy, Tradycje i wyzwania", tom IV, Warszawa 1995. Autor napisał, że wąskotorówka powstała w 1913 roku przez rosyjskie formacje kolejowe i posiadała szerokości 750 mm (typowa dla Królestwa Polskiego). Z doświadczenia wiem, że każde źródło należy zbadać i nie traktować go bezkrytycznie. Oczywiście można by podważyć wiarygodność tej informacji, gdyby nie pewna oferta z 1922 roku.

W Kurjerze Warszawskim nr 332 z 1922 roku pojawia się w dziale Tartaczne, oferta sprzedaży i tutaj zacytuję: "Trzy zniszczone parowozy po okupantach można nabyć w tartaku Dalekie, stacja na linji Warszawa-Tłuszcz-Ostrołęka. Szerokość toru: 75 cm, 60 cm, 60 cm.". W artykule zaprzeczasz, aby okupanci niemieccy stosowali tabor na tor 750 mm, bo przecież takiego toru tam nie było. To proszę niech ktoś mi wyjaśni skąd w Dalekim wziął się parowóz na tor 75 cm? Może po prostu Niemcy wykorzystali to co wybudowali Rosjanie w 1913 roku i np. zastosowali podwójną szerokość toru? A może wykorzystali przywieziony w okolice Narwi tabor na 600 mm i przekuli w 1915 roku KL Dalekie na wspomniany "niemiecki rozstaw"?

W 1915 roku powstało wiele wąskotorówek, nie tylko niemieckich. Warto tutaj wspomnieć o rosyjskiej wąskotorówce Wyszków-Pułtusk-Przasnysz, czy też ostrołęckiej, którą zbudowali Rosjanie, ale nie wiadomo dokładnie do dnia dzisiejszego jak przechodziła na drugą stronę Narwi. Jest jeszcze kilka kolejek w okolicach Wyszkowa, ale o tym napiszę w przyszłości w oddzielnej publikacji.

Nie myśl Mateuszu, że skrytykowałem twój tekst bezpodstawnie. Po prostu, jeśli mamy być dokładni w tak wąskiej tematyce, to róbmy to przyzwoicie.

Pozdrawiam
Piotr

[Mateusz M.]

Sorki, ale nie miałem ci kiedy wcześniej odpisać, twoją stronę poczytam sobie z ciekawością w wolnym czasie, ostatnio rzadko bywam w internecie i szczerze to nawet o niej nie słyszałem.

Alfą i Omegą nie jestem, ale korzystając ze źródeł ufam że ktoś napisał tam prawdę, widocznie wszystkie są złe i fałszywe. Kiedyś lokalny historyk opowiadał mi też, jak to już na koniec 19-go wieku z Dalekiego wysyłano drewno za pomocą kolei, może ówczesne przepisy pozwalały na ładowanie towarów bezpośrednio na szlaku, skoro nie było tam stacji, ale już mniejsza o to.

Przebywanie parowozów o różnych szerokościach na pewno budzi wątpliwości, ale może zostały one zgromadzone z okolic w jedno miejsce w celu dalszej dystrybucji. Obecność 2 parowozów na 600mm bardziej potwierdza istnienie 600-tki, a parowóz na 750 mm może miał pracować na odbudowywanej ówcześnie wąskotorówce, lecz z powodu zniszczenia, nie podjął pracy.
Po tylu latach ciężko stwierdzić takie szczegóły, kiedy żadna osoba z tamtych czasów już nie żyje, a i żaden dokument się nie zachował.

O wąskotorówce z Wyszkowa do Przasnysza, słyszałem już wiele lat temu, ale jak sam piszesz jest owiana wieloma wątpliwościami. W czasach I i II WŚ była masa takich frontowych kolejek feltbahnów, które swój przebieg zmieniały nawet kilkakrotnie w przeciągu miesiąca, nie odnotowując tego nawet na mapach, wtedy był to chyba najszybszy środek transportu na frontach. Te które widocznie zostały na dłużej utrwalono na mapach np. Przasnysz - Muszaki, Śniadowo - Czyżew i wiele innych, których po zakończeniu działań wojennych już nie było.

Skoro już śledzisz tą kolejowo -  historyczną tematykę okolic, to postaraj się jeśli dysponujesz wolnym czasem o dokładne zbadanie feltbahnu z Wyszkowa do Przasnysza i oczywiście podaj to do opinii publicznej.

[Gagarin323]

O wąskotorówce Wyszków-Przasnysz napisałem już w drugim artykule poświęconym historii wyszkowskiej stacji. Źródło, na którym bazowałem, niestety omija wiele ciekawych dla nas tematów. Ciekawostką jest wykorzystanie tej kolejki po zakończeniu działań wojennych (!) w sierpniu 1915 roku i uruchomieniu jej jako kolejka "cywilna". Myślę, że mogły na niej pracować jakieś parowozy, choć nie wiem jak długo ona jeszcze istniała, ale to temat na oddzielny wątek (lub artykuł).

Nie wszystkie źródła są złe. W niektórych można odnaleźć inspiracje do zbadania różnych wydarzeń czy tajemnic. Z własnego doświadczenia wiem, że w i o naszej okolicy, nie ukazało się jeszcze ciekawe opracowanie, które uwzględniało by transport kolejowy, jako jeden z najważniejszych (a może najważniejszy) czynników rozwoju. Ludzie wychodzą z założenia, że kolej od zawsze była, więc o czym tu debatować.

Pozdrawiam
Piotr

[gajos]

Może nieco odejdę od tematu, a może to podobna sytuacja że stacjonowanie taboru w celu jego magazynowania, o rozstawie innym niż miejscowa kolej miało miejsce. Było to w Rogowie (600mm) między początkiem lat 20 a połową 30, gdzie utworzono specjalny park dla taboru 750mm.

[Gagarin323]

W tamtym okresie (Iwś) w tej okolicy nie istniały wąskotorówki o szerokości 750 mm (istniała wąskotorówka Latoszek-Deskurów k. Wyszkowa, ale na niej nie pracowały parowozy). Wątpię, aby niemiecki okupant z odległych terenów, wywiózł jeden parowóz na 750 mm akurat do Dalekiego, gdzie nie miał w.g teorii magazynowania, żadnego zastosowania.

Bardziej realne jest istnienie w Dalekim w czasie okupacji niemieckiej zarówno sieci 600 i 750 mm, na której wykorzystywany był tabor pozostawiony przez Rosjan i przywieziony w te okolice przez Niemców.

[gajos]

(istniała wąskotorówka Latoszek-Deskurów k. Wyszkowa,

Coś więcej o tej linii powiesz?
Czy tą linię widać na poniższej mapie którą pozwoliłem sobie zeskrinować z Waszej strony http://stacjawyszkow.mazowsze.pl/artykuly/stacjawyszkow1894-1913.pdf ? Wg. mapy kolej dochodziła do okolic stacji benzynowej lub obecnej fabryki sprężyn tuż przy drodze na Łochów. Dziś układ ulic w tym miejscu wygląda nieco inaczej.

[Gagarin323]

Linia szła przy dzisiejszej ulicy Warszawskiej, krzyżowała się z linią Tłuszcz-Ostrołęka na przejeździe w Lucynowie i w tamtych okolicach skręcała w kierunku Deskurowa, gdzie znajdował się duży tartak rodziny Deskurów. Domyślam się że używana była do zwożenia drewna z okolicy, no bo do czego innego. Prawdopodobnie powstała ona w latach 1903-1909 (przepuszczenia na podstawie opisów rozwoju miejscowości umieszczonych w kilku opracowaniach), a na pewno istniała do I wojny światowej, bo mapka z 1915 roku jest ostatnim dowodem na jej istnienie.

Nie pisałem o tej wąskotorówce w publikacji, bo na jej temat nikt nic nie wie i ciężko jest cokolwiek "wygrzebać".
Co nie znaczy że porzuciłem temat

[gajos]

Po analizie map wynika mi że kolejka dochodziła do tego miejsca i pamiętam jakieś ruiny w lesie, widoczne z okna autobusu. https://www.google.pl/maps/@52.5433996,21.443059,3a,68.1y,316.96h,89.48t/data=!3m7!1e1!3m5!1smf3nAiI16K-emDyN8Lpeqw!2e0!6s%2F%2Fgeo1.ggpht.com%2Fcbk%3Fpanoid%3Dmf3nAiI16K-emDyN8Lpeqw%26output%3Dthumbnail%26cb_client%3Dmaps_sv.tactile.gps%26thumb%3D2%26w%3D203%26h%3D100%26yaw%3D325.16238%26pitch%3D0!7i13312!8i6656

[Gagarin323]

Rzeczywiście, kilka lat temu był tam jakieś ruiny, może po traku? Niestety istnienie obwodnicy, ale też zabudowa na tym obszarze (coraz gęstsza), nie pozwala mi ustalić czy gdzieś istnieje lub istniał nasyp. Ponad to ulica Warszawska została po II wś poszerzona, więc między przejazdem w Leszczydole a Latoszkiem, też nie ma żadnych pozostałości. Kiedyś ktoś z regionalistów powiedział mi że w trójkącie między ulicą Warszawską a Łochowską był tartak parowy. Może tak, może nie. Postaram się to potwierdzić, a fakt ten tłumaczył by dlaczego linia nie przechodziła np. na drugą stronę Buga tylko kończyła się przed skrzyżowaniem dróg (przed mostem po lewej stronie rzeki).

[gajos]

Poza tym, jeśli koleje krzyżowały się w poziomie to gdzieś w dokumentach powinno być odnotowane. Przykładowo: linia kolejowa nr. 29 kilometr 14,7 skrzyżowanie w poziomie/przepust z/nad koleją gospodarczą/leśną/tartaczną/jakąkolwiek.

[Gagarin323]

Jakie dokumenty masz na myśli?

[gajos]

Pewnie archiwa PKP wiedzą.

[Gagarin323]

Pewnie archiwa PKP wiedzą.

 
ale mowa o czasach przed 1914 rokiem, czyli o ówczesnym Królestwie Polskim

[ksiezyc_nad_gieesem]

Dalekie, Wyszków.

Pozdrawiam serdecznie i daleko.

ksiezyc_nad_gieesem ...

[gajos]

Wyjaśniało by się dziwnie krzywe umiejscowienie tego budynku https://www.google.pl/maps/@52.5976133,21.4461233,3a,75y,214.07h,86.5t/data=!3m6!1e1!3m4!1slucf9PRD4qQ7WrTksIjh9g!2e0!7i13312!8i6656!6m1!1e1

[Ptr]

Wyjaśniało by się dziwnie krzywe umiejscowienie tego budynku https://www.google.pl/maps/@52.5976133,21.4461233,3a,75y,214.07h,86.5t/data=!3m6!1e1!3m4!1slucf9PRD4qQ7WrTksIjh9g!2e0!7i13312!8i6656!6m1!1e1

Od strony torów widać jeszcze rampę kolejową tego magazynu