Kolej leśna Dalekie-Knurowiec-Brańszczyk

[2xm]

@ Px1
Kilka zdjęć siostrzanych maszyn jest we wspomnianej książce "Jędrzejowskie Koleje Wąskotorowe" B. Pokropińskiego. Jest nawet szkic parowozu tego typu.
Na szybko znalazłem takie zdjęcie:


W niemieckiej Wikipedii jest artykuł z podstawowymi danymi technicznymi. Z ciekawszych rozwiązań można wymienić osuszacz pary i dwucylindrowy silnik sprzężony z rozrządem Joya.

[jszymanik@o2.pl]

I tak pewnie wyglądał przebieg kolejki. Wiadomo że nie da się ustalić dokładnie miejsca gdzie kończyła się odnoga w Brańszczyku. Była to wąskotorówka i w ciągu miesiąca jej przebieg mógł się zmienić z 5 razy, w zależności od celów transportowych. Wiemy że była na terenie Brańszczyka (i to najważniejsze).

[jszymanik@o2.pl]

Jestem mieszkańcem Brańszczyka, interesuję się lokalną historią. Cieszy mnie podjęty watek, gdyż przyczyni on się do uratowania od całkowitego zapomnienia faktu istnienia brańszczykowskiego odcinka kolejki wąskotorowej. Brak żyjących świadków i skąpe zapiski, powodują wiele niejasności w tej kwestii. Dla porządku odniosę do informacji wcześniej zapisanych. Moim zdanie kolejkę po raz pierwszy uruchomili Niemcy podczas okupacji w czasie I wojny światowej. Informacja mówiąca o wybudowaniu kolejki w 1913 prowadzącej do tartaku w Dalekim jest nie spójna, gdyż tartak wybudowany został dopiero po odzyskaniu niepodległości. Kto miał więc największy cel jej budowy ? Zapewne byli to Niemcy prowadzący rabunkową politykę na ziemiach polskich. Drugi argument to tani transport rzeczny, wykorzystujący bogate tradycje flisackie Brańszczyka i okolic. Spławianie drewna Bugiem Rosjanom było nie po drodze w przeciwieństwie do Niemców. Transport kolejką z Brańszczyka w stronę Dalekiego, też odpada, gdyż Brańszczyk w XX wieku nie posiadał dużej ilości jakichkolwiek surowców. Mało prawdopodobne jest też doszukiwanie się śladów przy szosie białostockiej, gdyż po prostu nie jest to po drodze. Próby czytania map geodezyjnych z podziałam gruntów na działki, również nie wróży sukcesu, gdyż jest to podział dokonany po II wojnie światowej. Są jeszcze inne dowody, o których teraz napiszę. W Brańszczyku do chwili obecnej istnieje nasyp po strotorzu kolejki, biegnie on w linii prostej do rzeki, gdzie znajdowała się bińduga. Posiadam relację świadka, który potwierdził istnienie kolejki. Był nim Stanisław Kowalski z Nowego Brańszczyka zmarł w 2014 roku w wieku 95 lat. Relacje innych świadków  zawierają informacje na temat składowania szyn z rozebranej w latach XXX kolejki. Szyny długi czas leżały na terenie dawnego dworu, gdzie powstał DPS. Część tych elementów zalega w stropach niektórych domów w Brańszczyku. Dodatkowym dowodem może być informacja dotycząca innego odcinka kolejki prowadzącej z lasu Puszczy Białej do rzeki w miejscowości Turzyn. Podobny sposób trzebienia lasów i wykorzystania transportu wodnego.
Proszę o dalsze kontynuowanie wątku, w celu zebrania dodatkowych informacji.
Pozdrawiam
Jan Szymanik

[AndrzejPx48]

A gdzie są ślady bindugi i nasypu. Czy gdzieś w okolicach DPS-u ? Chętnie bym je obejrzał przy najbliższej okazji.

[2xm]

LIDAR na pewno nie skłamie, chociaż nie wszystko nam powie...
MAPA
Informacje

Polecam przyjrzeć się dobrze - począwszy od Dalekiego (widać ślad po trójkącie), następnie cały przebieg trasy do Knurowca i dalej w stronę Brańszczyka. Najwyraźniej kolejka omijała Knurowiec od północy, następnie skręcała na południe w kierunku na Przyjmy. Nie docierała jednak do nich i wcześniej na skraju lasu kierowała się na zachód równolegle do drogi do Brańszczyka Nowego. Dalej ślad jest nieco zatarty, ale może po bliższym przyjrzeniu coś się da wyłowić. Podejrzanym miejscem jest wspomniany przekop/nasyp na skarpie w Brańszczyku (na południe od drogi, o TU).

Odcinek do Knurowca jest dobrze widoczny na mapie WIG:
http://igrek.amzp.pl/details.php?id=13649

Używając cieniowania na Geoportalu można też prześledzić przebieg odcinków Dalekie - Rząśnik/Ochudno.

[jszymanik@o2.pl]

Wspomniany nasyp znajduje się na wschód od DPS-u w odległości około 150m. Nasyp był konieczny, aby uzyskać łagodny zjazd z góry. Po zejściu w dół ślad nie czytelny z kilku powodów mianowicie tereny użytkowane rolniczo zostały zniwelowane, drugi powód powódz 1979 rok kolejne zmiany spowodowane przejściem fali powodziowej.
Binduga także nieczytelna powód, część jej znalazła się Bugu z powodu zmiany koryta rzeki, powód drugi zagospodarowanie terenu rolniczo, następnie przeznaczenie go pod zabudowę. Mogę wskazać miejsce używając obecnych adresów Nadbużna 10, 12, 14 części działek położone blisko rzeki.
Wielkie dzięki autorowi sugerującemu dokładne śledzenie mapy. Podjęty trop jest bardzo interesujący. Sugerowany ślad najlepiej widoczny jest w miejscach pokrywających się z drogami. Jest prawdopodobne, iż tory kolejki były układane z wykorzystaniem istniejących drug gdyż skracało to czas ich budowy. Proszę o wskazówki jak odróżnić ślad drogi od śladu kolejki.
Pozdrawiam.

[2xm]

Proszę o wskazówki jak odróżnić ślad drogi od śladu kolejki.

Oczywiście najłatwiej jest znając przebieg kolejki na podstawie map .
Gdy nie ma map może być trudno, ale czasem widać, że ta droga ma jakiś taki dziwny przebieg. Ślad kolejki nie będzie miał gwałtownych załamań (raczej łagodne łuki zamiast ciasnych zakrętów), będzie miał mniejsze spadki, nierówności terenu będzie albo omijał szerokim łukiem albo przebijał się przekopami czy nasypami. Często też ślad po kolejce jest taką drogą, która nie ma większego sensu w odniesieniu do pozostałych traktów - biegnie równolegle do istniejących ciągów albo niby łączy je, ale zdecydowanie nie w sposób najkrótszy.
Kilka obrazków, na których widać punkty charakterystyczne przebiegu.

W kolejności:
00 - przebieg na zachodnim skraju Knurowca (zaznaczony na mapie WIG)
01 - przebieg północnym skrajem Knurowca
02 - łuk, którym po minięciu Knurowca trasa "skręcała na południe w kierunku na Przyjmy"
03 - miejsce, w którym kolejka "na skraju lasu kierowała się na zachód równolegle do drogi do Brańszczyka Nowego"
04 - zejście ze skarpy w Brańszczyku.


PS
Zwracam uwagę na to miejsce KLIK.
Linia Dalekie - Knurowiec biegnie łukiem (na mapie jako droga gruntowa). Ciekawe jest jednak odgałęzienie biegnące na północ - północny zachód. W okolicach Leśniczówki Jegiel skręca ono na północny-wschód, przecina drogę i potem jako droga gruntowa biegnie dalej w tym kierunku. W tym miejscu odgałęzia się w kierunku północno-zachodnim i po jakichś 700 m ślad się zaciera, choć domyślam się, że trasa biegła tak, jak droga gruntowa skręcająca szerokim łukiem na zachód.

[jszymanik@o2.pl]

Dzięki za cierpliwość w odpowiadaniu na moje dociekliwe pytania.
Chcę mieć jak największą pewność i przekonanie, iż taki w był właśnie przebieg kolejki z Knurowca do Brańszczyka.
Mnie osobiście mapa przekonuje, mam natomiast małe problemy w terenie, może jak śnieg całkowicie zniknie to więcej czasu poświecę na spacery po lesie.
Chcę zdobyć jak najwięcej dowodów, aby przekonać sceptyków szczególnie w Knurowcu, którzy twierdzą że kolejka kończyła się w ich wsi.
Po przeanalizowaniu  przebiegu trasy kolejki, wydaje on się logiczny pod wieloma względami, miedzy innymi poprowadzenie kolejki skrajem lasu, bądz istniejącymi drogami, przecinkami wydaje się być logiczne gdyż ułatwiało układanie torów ograniczając nakład pracy na wycinkę drzew i wykopywanie pieńków. Inny ważny element to pominięcie terenów podmokłych występujących w tej okolicy.  Zastanawiam się jaszcze nad wiekiem drzew, na ile dawny ślad może być zatarty nowymi nasadzeniami.
Mam także wątpliwość  dotyczącą rozstawu szyn, zródła z nadleśnictwa podają 600 mm. szukam potwierdzenia
Pozdrawiam

[AndrzejPx48]

Chętnie dam się przekonać,byle wnikliwie. Twierdziłem,że kolejka dochodziła za Knurowiec bo takie miałem podane fakty na lata 50-te od szwagra i teścia którzy pracowali w K. przy zwałce drewna. I takie położenie potwierdzają mapy.  Co do dalszego przebiegu trasy konieczna jest weryfikacja w terenie, szczególnie zaś pokonanie skarpy w dół. Jako mieszkaniec B. orientujesz się terenowo i uważam że jej pokonanie wymagało sporego wykopu aby zejść do rzeki. Takiego zagłębienia nie wypełni się przez lata. Gdzieś ono zatem za budynkami musi istnieć,co najwyżej do połowy zasypane.

[jszymanik@o2.pl]

Abyśmy lepiej się rozumieli uściślam informację. Co do zejścia kolejki ze skarpy w okolicach DPS-u nie ma żadnych wątpliwości, ślad jest bardzo wyrazny. Łagodne zejście powstało  porzez usypanie na zboczu równomiernie zchodzącej w dół grobli, która tak wyraznie jest widoczna. Ślad urywa się na dole gdzie teren jest niski, przecięty przepływającym ciekiem wodnym. Tu są pytania
Czy kolejka kończyła się w tym miejscu ? (raczej nie)
Czy dalsze ślady zatarła działalność ludzka ? ( w części terenu raczej tak )
Czy uczyniły to siły natury, powódz ? (raczej tak, niewiadomo w jakim stopniu )
Jeśli chodzi o drugie zejście bezpośrednio do rzeki, śladów nie ma. Ale jak pisałem wcześniej rzeka zmieniła swoje koryto.
Aby zlokalizować dawną bindugę najprościej jest przedłużyć w lini prostej widoczny wcześniej ślad. Po oględzinach terenu, uwzględnieniu zmiany koryta rzeki, prześledzeniu starych map można uznać taką lokalizację za wysoko prawdopodobną. Wspominap stare mapy ponieważ uwzględniają one tzw, olszynkę, która ogranicza teren od wschodu i ciek wodny stanowiący granicę zachodnią.

[Mateusz M.]

Nie spodziewałem się że kiedyś dotrze się do takich informacji na temat odcinka do Brańszczyka. Koniecznie muszę sprawdzić ślady w terenie, problem w tym, że do lasu nie wolno wjeżdżać pojazdem mechanicznym, pozostaje tylko czekać do wiosny na wycieczkę rowerową.
Ciekawy jest też przebieg bocznicy w okolicach Nowej Wsi (Białe Błoto), czytelny jest jedynie odcinek od rozjazdu do szosy na Porządzie, muszę też sprawdzić jej dalszą część, o której nie miałem pojęcia.

Co do szerokości toru. Gdzieś kiedyś wyczytałem że kolejkę zbudowali Niemcy w celu rabunku drzewa, po której jeździli 4-osiowymi parowozami, prawdopodobnie chodzi tu o HF-ki. Jak to Niemcy zastosowali szerokość 600mm. W krótkim czasie kolejkę zlikwidowano, a na jej miejsce, chyba w latach XX-tych wybudowano nową sieć 750mm. Ile jest w tym prawdy to nie wiem, jest to po prostu zbieranina informacji zgrywająca się w całość. Kiedyś też słyszałem plotkę o tym że, kolejka docierała też do Poręby, ale nikt tego nie potwierdza.

[Mateusz M.]

Rozrysowałem trochę topornie, prawdopodobny przebieg z Knurowca do Brańszczyka, na górze mapy po minięciu Knurowca widać rozjazd. Starotorze kończy się po niedługim odcinku przy skrzyżowaniu, być może to początek planowanego odcinka do nadleśnictwa Brok. Na drugiej mapce rozrysowałem prawdopodobny przebieg bocznicy w Nowej Wsi.

[jszymanik@o2.pl]

Moim zdaniem ślad kolejki w Nowym Brańszczyku  przebiegał inaczej. W miejscu gdzie kończy się las kolejka skręcała na północ od drogi, przechodziła po polach  poza linią zabudowy. Podobnie rzecz się miała w Brańszczyku, gdzie kolejka przechodziła z południowej strony drogi na północną.

[jarhaw]

Niedawno odwiedziłem rodzinę w Białymbłocie i dostałem film pt.Ocalić od zapomnienia historię Białegobłota.
https://picasaweb.google.com/114526495927931381017/KolejkaDalekie#6118666546622272802
https://picasaweb.google.com/114526495927931381017/KolejkaDalekie#6118666547334469314
Zainteresowanym podpowiem że film ten otrzymało każde domostwo Białegobłota.

[Mateusz M.]

Ciekawe kto jest autorem tego kawałka o kolejce, patrząc na informacje tam zawarte można wywnioskować, że autor posiłkował się tym forum.
Swoją drogą, prześledziłem dokładnie Geoportal i doszukałem się prawdopodobnie kolejnej bocznicy w okolicach Jegla.

[Mateusz M.]

Nie mogąc doczekać się poznania prawdy o odcinku do Brańszczyka i o bocznicach w Białym Błocie, wybrałem się dziś na wycieczkę.

Bocznica odgałęziająca się jako pierwsza wiodła trochę inaczej niż przypuszczałem. W jej końcowej fazie tor odchodził trochę wcześniej od drogi przy lesie niż to narysowałem. Nie dochodził też do skrzyżowania, lecz mijał je i prowadził około 500m za nie i kończył się najprawdopodobniej pośrodku działu leśnego. Ogólnie odcinek ten bardzo trudny do odczytania w terenie, z początku myliła mnie równolegle biegnąca ścieżka, lecz po pewnym czasie krzyżowała się ze starotorzem w miejscu dobrze widocznego nasypu. Poznać go jedynie można poprzez łączenie w linii prostej co jakiś czas występujących nasypów i przekopów oraz to że, na tym odcinku nie ma starych drzew. Bocznica kończy się dość dobrze widocznym nasypem, ciekawe czy prowadziła gdzieś dalej, lub może od niej układano odcinki tymczasowe z toru patentowego.
Druga bocznica ta przed stawami odgałęziała się przed wykopem, odchodząc od głównej linii łukiem. Po niedługim czasie ślad zanika, a brakowało mi czasu na zbadanie dalszej jej części, gdyż chciałem zaliczyć odcinek do Brańszczyka. Na załączonej mapce narysowałem to co na 100% istniało jako tory kolei leśnej, co zresztą potwierdziły ślady w terenie.

Obrazek z prawdopodobnym starotorzem do Brańszczyka potwierdził się. Za Knurowcem jest idealnie zachowany nasyp, który po około kilometrze został zaorany i nie widoczny, gdyż w tym miejscu jest zrąb. Idąc dalej znowu powraca i jest bardzo łatwo go zauważyć. Miejsce łuku przed wyjściem z lasu jest też dobrze zachowane, starotorze biegnie tam lewą stroną drogi patrząc na Nowy Brańszczyk. Dalszy odcinek, aż do samego Brańszczyka moim zdaniem biegł po poboczu drogi. Na całym tym odcinku brak jest żadnych odchodzących na boki nasypów i przekopów, a pobocze jest zaskakująco szerokie. Kiedy dojdziemy w Brańszczyku do miejsca, gdzie tor odchodził od drogi i kierował się w stronę rzeki to zobaczymy wbitą na sztorc i wystającą z ziemi szynę, nie zapisałem sobie niestety numeru domu w tamtym miejscu. Dalej tor biegł po granicy działek i schodził ze skarpy, dalej jest mocno zaśmiecony i zarośnięty nasyp, który to mijałem w widywałem może nawet setki razy nie mając pojęcia, że jest nasypem kolejki. Nasyp kończy się przy rowie nieopodal oczyszczalni ścieków. Tor musiał iść dalej wzdłuż płotu posesji na ulicy Przyjemnej 11 i dalej przez pola i tereny prywatne w stronę Buga. Kolegę z Brańszczyka proszę o dokładne prześledzenie tego kawałka, ponieważ mnie już zmierzch powoli zastawał. Tak czy inaczej załączone mapki są narysowane prawidłowo. Zagadką jest jedynie to że, Piotrek z Wyszkowa znalazł gwoździe na drodze do Niemir.

[jszymanik@o2.pl]

Gratuluję udanej wyprawy i ciekawych obserwacji.
Zgadzam się co do ogólnego zarysu trasy kolejki.
Mam jednak małą wątpliwość dotyczącą odcinka od lasu w Nowym Brańszczyku do Brańszczyka.
Istnieje jeszcze możliwość przebiegu  kolejki poza linią zabudowy od strony Niemir.
Odnośnie wystającego kawałka szyny uzupełniam, iż jest on obok kuzni i służył do wiązania koni.
Trudno zgadnąć kiedy był zakopany, gdyż dom stojący obok kryje w swym stropie znacznie więcej takich szyn.
Były one odkupione z DPS u, gdzie znajdowało się składowisko starych elementów kolejki.

[AndrzejPx48]

Zaśmiecony nasyp na skarpie to pozostałość po żródełku które tam wybijało na powierzchnię. Po wojnie zanikło i zostało zasypane przez miejscowych razem z korytem wiodącym do rzeki. Taką wiadomość otrzymałem od.p.Rogulskiego z Nw.Brańszczyka. Także moja teściowa /rocznik 1920/przed wojną mieszkanka Zarośli czyli obecnego Nw.Brańszczyka stanowczo twierdziła że jej kolejka przed chałupą nie jeżdziła.

[jszymanik@o2.pl]

Potwierdzam informację o zródełku, jest zasypane.
Natomiast odprowadzenie wody do rzeki nadal istnieje, woda płynie od wsi Przyjmy.
Kolejka przebiegała obok zródełka, lecz po zejściu z góry biegła innym śladem niż rów.
Posiadam informacje i istnieniu kolejki biegnącej obok Nowego Brańszczyka od Stanisława Kowalskiego urodzony 1917, zmarł 2014.   

[AndrzejPx48]

Coś czuję,że zamiast gdybać to spotkamy się w Knurowcu i przejdziemy całą domniemaną trasę z,,buta".