Typologia kolei wąskotorowych, publicznych i przemysłowych

[Zgroza]

Pomija się sieci dróg szynowych o charakterze technologicznym, zlokalizowane na zamkniętych terenach zakładów przemysłowych lub górniczych (głównie przykopalniane piaskowe, prowadzące do zwałowisk itp.), nie są brane pod uwagę także bocznice.

Ariel Ciechański w swojej pracy o kolejach przemysłowych znacznie zawęził obszar badawczy, poza jego pracą znalazły się wszystkie koleje cegielniane, torfowe, piaskowe, folwarczne a także wojskowe. Uważam więc, że należy rozszerzyć jego typografię kolejek prywatnych i publicznych.

Jak zdefiniować kolejkę wąską?

Robienie progu kilometrowego nie ma za bardzo sensu.

Klasyczne sterowanie ruchem kolejowym (semafory, posterunki) po pierwsze trudno zweryfikować, po drugie nie jest konieczne do prowadzenia ruchu.

3 istniejące w Polsce koleje liniowo-terenowe (Gubałówka, Krynica, Żar) nie są omawiane tutaj na forum mimo że wszystkie są prowadzone po torze wąskim.

Jak jednak rozgraniczyć kolejkę wąską od innych urządzeń poruszających się po szynach?

Myślę, że najłatwiej będzie wyjść od taboru.

Kolej to środek transportu, który prowadzi ruch po stałym* torze*** niezależnym*** taborem prowadzonym przez maszynistę znajdującego się w pojeździe, najczęściej w postaci lokomotywa plus wagoniki. Konne środki transportu po stałym torze by się nie kwalifikowały.

*stały w odróżnieniu od płaskiej drogi, gdzie tor ruchu jest zmienny.

** tor, czyli dwie szyny, a nie prowadnica

*** własny napęd, możliwość przeniesienia na inny tor o takim samym rozstawie, ew. również napięciu.

Tutaj interesują nas tory o rozstawie mniejszym od 1435 mm na terytorium III RP. Jakiego tego typu koleje działały?

Koleje publiczne, w tym parkowe, są dość dobrze opisane w rozproszonej literaturze.

Koleje leśne i cukrownicze są opisane w pracy Ariela Ciechańskiego, choć niewątpliwie mniejsze sieci mogły nie zostać uwzględnione.

Część kolei górniczych została opisana tamże. Mniejsze koleje górnicze a więc cegielniane, torfowe, w kamieniołomach, żwirowniach i piaskarniach pewnie nigdy się nie doczekają inwentaryzacji.

Odrębną kategorią kolejek są koleje górnicze w kopalniach głębinowych.

Własne kolejki budowały również folwarki i gospodarstwa rolne, częściowo jako bocznice.

Jako ostatnią kategorię bym wymienił koleje wojskowe, zarówno wojenne, jak i z czasów pokoju.

Czy to byłaby kompletna typologia?

[Piottr_tt]

Moim zdaniem sprawa jest prosta: koleją wąskotorową jest wszystko, co porusza się po stalowych szynach o określonym rozstawie, niezależnie od zastosowanego środka trakcyjnego.
Założenie, że o rozstawie mniejszym niż 1435 mm wyklucza wszelkie dźwigi portowe, obrotnice, przesuwnice i suwnice bramowe, które spełniają warunek poruszania się po stalowych szynach ;-)

[Ptr]

@Piottr_tt
A np. takie podnośniki do taboru nazywane potocznie "kutrufami"? W Rogowie mamy takie ustawione na wąskim torze (co ciekawe 750mm) po obu stronach kanału, aby była możliwość ustawienia ich w odpowiednich miejscach wzdłuż podnoszonego pojazdu?

A taki twór zasilany koniem znajdujący się między Rudką a Mrozami - zdaje się że to tramwaj. I w ogóle tramwaje 1000mm? Tramwaj to tramwaj czy też także kolej? Raczej jednak coś podobnego, ale nie tożsamego...

[ksiezyc_nad_gieesem]

Jak zdefiniować kolejkę wąską?

Moim skromnym zdaniem nie ma co się wygłupiać i tworzyć jakichś szczegółowych definicji. Z pewnością znajdzie się jakaś wąskotorówka, która zburzy nawet najbardziej precyzyjną definicję. Proponuję definicję najprostszą czyli "Koń jaki jest, każdy widzi".

Część kolei górniczych została opisana tamże. Mniejsze koleje górnicze a więc cegielniane, torfowe, w kamieniołomach, żwirowniach i piaskarniach pewnie nigdy się nie doczekają inwentaryzacji. 

Ja próbowałem kiedyś liczyć. Skończyłem w okolicach półtora tysiąca sztuk. Gdzieś chyba nawet publikowałem wyniki moich poszukiwań.
Zapotrzebowanie społeczne było nikłe i sprawa się rypła czyli spoczywa gdzieś w czeluściach mojego twardego dysku.

Konne środki transportu po stałym torze by się nie kwalifikowały.

Tu bym zaprotestował. Najdłuższa kolejka konna jaką udało mi się namierzyć liczyła 121 km (Radoszkowicze – Bartoniszki – Piereszaje – Wołożyn i Piereszaje – Iwieniec – Naustje)

Pozdrawiam serdecznie i konno.

ksiezyc_nad_gieesem ...

[Filip Bebenow]

Podział na koleje wąskotorowe, normalnotorowe i szerokotorowe jest tylko i wyłącznie typologią pod względem jednego kryterium obejmującego techniczną szerokość toru. Do kwalifikowania kolei jako wąskiej lub innej nie mają znaczenia trakcja (konna, parowa, spalinowa), a tymbardziej długość linii.

Dużo ciekawsza może okazać się typologia pod względem funkcjonalnym, opracowana na podstawie przepisów prawnych i poszukiwania wspólnych cech poszczególnych kolei.

Co koleją jest, a co nią nie jest pisali m.in. Cywiński (1966), Soida (2001), Leksykon ... (2011), czy wspomniany Ciechański i Taylor (2004, 2007, 2013). Temat jest już chyba wyczerpany...

Pozdrawiam,
FB

[Ariel Ciechański]

To może jeszcze, żeby Koledzy wiedzieli w ogóle od czego wyszła dyskusja...

rcin.org.pl/Content/48222/WA51_63309_r2013-nr243_Prace-Geogr.pdf

A poza tym - praca naukowa rządzi się swoim prawami i żeby  nie realizować doktoratu 40 lat musiałem zawęzić ją rzeczowo, a miejscami i czasowo (tematyka kolei leśnych tylko po 1945 r.).

[Zgroza]

Podział na koleje wąskotorowe, normalnotorowe i szerokotorowe jest tylko i wyłącznie typologią pod względem jednego kryterium obejmującego techniczną szerokość toru. Do kwalifikowania kolei jako wąskiej lub innej nie mają znaczenia trakcja (konna, parowa, spalinowa), a tymbardziej długość linii.

Prawda. A że interesują nas koleje wąskie, to interesują nas podziały funkcjonalne w tej kategorii, które są, przynajmniej w naszym kraju, zupełnie inne funkcje pełniła przeciętna kolej wąska, inne normalna a inne szeroka.

Co koleją jest, a co nią nie jest pisali m.in. Cywiński (1966), Soida (2001), Leksykon ... (2011), czy wspomniany Ciechański i Taylor (2004, 2007, 2013). Temat jest już chyba wyczerpany...

Nie znam jeszcze ww. literatury i może dlatego post brzmi trochę amatorsko. Część z tych opracowań niewątpliwie trafi na listę do przeczytania, ale na razie rzuciłem przemyślenia na forum. Dla mnie temat nie jest wyczerpany a i zdanie forumowiczów zawsze ciekawe.

A poza tym - praca naukowa rządzi się swoim prawami i żeby  nie realizować doktoratu 40 lat musiałem zawęzić ją rzeczowo, a miejscami i czasowo (tematyka kolei leśnych tylko po 1945 r.).

Naturalnie, że wymagała tego praca i pracy to nie ujmuje, ja bym jednakże to ujął nieco inaczej.

Założenie, że o rozstawie mniejszym niż 1435 mm wyklucza wszelkie dźwigi portowe, obrotnice, przesuwnice i suwnice bramowe, które spełniają warunek poruszania się po stalowych szynach ;-)

Sądzę, że to są urządzenia przemysłowe na prowadnicach a nie kolej.

[Paweł Niemczuk]

W kwestii tego, co jest koleją, a co nią nie jest w tym miejscu nie będę się zbyt szeroko wypowiadał. Z pewnością nie jest nią suwnica bramowa ani żuraw budowlany, choć jedno i drugie, bywa, że jeżdżą po szynach.

Jeśli chodzi o koleje użytku publicznego i koleje użytku niepublicznego, to pojęcia takie nie występują w obecnym porządku prawnym, choć występują w literaturze, zarówno starszej, jak i nowszej. Pojęcia te były zdefiniowane w Ustawie o kolejach z dnia 2 grudnia 1960, a ta została uchylona przez obecnie obowiązującą ustawę, która już takich pojęć nie zawiera.

Kolej użytku niepublicznego to:

http://enkol.pl/Kolej_u%C5%BCytku_niepublicznego

A kolej użytku niepublicznego to:

http://enkol.pl/Kolej_u%C5%BCytku_publicznego

Obecnie obowiązująca ustawa o transporcie kolejowym wspomina tylko "koleje wewnątrzzakładowe" nie podając ich definicji (art. 3 ust. 2).

Definicja kolei użytku publicznego i kolei użytku niepublicznego wydaje mi się bardzo klarowna. Przy czym, w związku ze zmianami prawnymi i gospodarczymi, koleje piaskowe, które niegdyś były kolejami użytku niepublicznego stały się kolejami użytku publicznego (bo istnieje obowiązek udostępniania drogi kolejowej i każdy, kto ma stosowne papiery może sobie tam pojechać).

[Ariel Ciechański]

Naturalnie, że wymagała tego praca i pracy to nie ujmuje, ja bym jednakże to ujął nieco inaczej.

Problem metodyki to jest temat na dłuższą dyskusję - bo jak kwalifikować całą gamę kolei. Czy kolej wojskowa to kolej przemysłowa czy jednak nie? A jak zakwalifikować kolej Niechcice-Gorzkowice?? Do folwarcznych czy wydzielić jednak osobną kategorię. No i koleje cegielniane - część z nich nie wątpliwie łapie się pod koleje wewnątrzzakładowe (np. dawna cg. Moszczenica k./Piotrkowa Tryb. czy Budy Mszczonowskie), a część do kolei górniczych, jak choćby w cg. Bydgoszcz Fordon czy w okolicach Złocieńca. No i jak dokonać delimitacji między kolejami przemysłowymi, a wewnątrzzakładowymi. Jak ktoś potrzebuje np. napisać doktorat z historii to być może ma właśnie wskazówkę do dalszych badań. Zasadniczo pewnie jest to temat gdzieś do przegadania przy piwie, w długie jesienne wieczory, niż do dyskusji na forum ;-).

[ksiezyc_nad_gieesem]

Tak sobie siedziałem w ładnych okolicznościach przyrody i policzyłem kolejki publicze:
Przynajmniej w przybliżeniu:
1) Antonowiecka KW
2) Baranowicka KW
3) Błudeń - Kartuz KW
4) Brasławska KW (Dukszty - Druja)
5) Bydgoska KW
5a) WyRZyska KW
5b) Bydgoska KW
6) Chybie - Strumień KW
7) Gawia - Iwie KW
Gończary - Filipowicze KW
9) Grojecko-Wilanowska KW
9a) Grójecka KW
9b) Wilanowska KW
10) Hrubieszowska KW
11) Jablonowsko-Karczewska KW
12) Jarocińska KW
13) Jędrzejowska KW
13a) Pińczowska KW
13b) Jędrzejowska KW
13c) Kocmyrzów - Posądza KW
13d) Staszów - Szczucin KW
13e) Miechów - Działoszyce KW
13f) Kije Pińczowskie - Opatowiec KW
14) Juraciszki - Piesiewicze KW
15) Kaliska KW
16) Kruszwicka KW
17) Kujawska KW
17a) Wrzesińska KW
17b) Gnieźnieńska KW
17c) Gosławicka KW
17d) Kujawska KW
18) Bystrzyca - Łęczna KW
19) Łubków - Cisna KW
20) Marcinkaniecka KW
21) Marecka KW
22) Mławska KW
23) Nałęczowska KW
24) Naroczańska KW (Łyntupy - Kobylnik)
25) Nasielska KW
26) Nowogrodzka KW
27) Opalenicka KW
28) Orańczycze - Prużana KW
29) Ostrolęcka KW
30) Piotrkowska KW
31) Pleszewska KW
32) Podlaska KW
33) Poleska KW
34) Przeworska KW
35) Rogowska KW
36) Sędziszów - Szczekociny KW
37) Nasielsk-Lubicz KW
38) Śmigielska KW
39) Sochaczewska KW
40) Średzka KW
41) Starachowicka KW
42) Bełżec - Budy
43) Wieluńska KW
44) Wołyńska KW
45) Żnińska KW
46) Zwierzyniecka KW
47) Herby - Częstochowa
48) Ełcka KW
49) Olecka KW
50) Kętrzyńska KW
51) Gdańska KW
51a) Gdańska Lewa KW
51b) Gdańska Prawa KW
52) Kwidzyńska KW
53) Pomorska KW
53a) Stargardzka KW
53b) Reska KW
53c) Gryficka KW
53d) Kołobrzeska KW
53e) Koszalińska KW
53f) Sławieńska KW
54) Wrocławska KW
55) Bogatyńska KW
56) Górnośląska KW
57) Szczecin – granica państwa KW
58) Słupska KW
59) Olesno – Praszka KW
60) Nowoświęciańska KW
 
Upublicznione (jakoś musiałem to to nazwać):
występujące w przedwojennych cegłach
61) Nadwórna - Rafajłowa KW
62) Worochta - Foreszczanka KW
63) Broszniów - Osmołoda KW
64) Wygoda - Świca KW
65) Bieszczadzka KL - z tą jest taki problem, że nie występowała w cegłach, w przeciwieństwie do czterech pierwszych.
Nie wiem więc kiedy została upubliczniona. Śp mój ojciec wspominał, że jechałem nią gdzieś w okolicach 1973-74 r.
W Wiki piszą, że ruch publiczny rozpoczął się w 1963 r. ale to tylko wiki.
Poza tym gdzieś kiedyś czytałem czy nawet oglądałem rozkład jazdy jakiejś kolejki leśnej z pociągami dostępnymi publicznie.
Ale nie mogę sobie przypomnieć o jaką kolejkę chodziło.
 
Kolejki drugorzędne (możliwy był publiczny ruch pasażerski i towarowy)
stan w 1923 r.
66) Błudeń - Michalin
67) Woropajewo - Połowo
68) Woropajewo - Hruzdowo
69) Wilejka - Lubań
70) Domiszewicze - Zarój
71) Jeziory - Wiercieliszki
72) Jeziory - Szkleńsk
73) Jeziory - Dubinka
74) Bohdanów - Odrowąż - Klem
75) Druskieniki - Konable
76) Malkowicze - Dobrosławka
77) Hancewicze - Deniskowicze
78) Juchnowicze - Newel
79) Kosowo - Chochłówka
80) Parafianowo - Dokszyce
81) Widzibór - Moroczno
 
Kolejki stanowiące własność Państwa, względnie zarządzane na jego rachunek
stan w 1920 r.
82) Wierzbowiec - Założce
83) Staruszki - Postoły
84) Dubno - Demidówka
O dwóch pierwszych nic nie wiem, nawet którędy w przybliżeniu przebiegały.
 
Kolejki na których wywłaszczenia gruntów dokonane przez byłych okupantów zostały utrzymane w mocy
stan w 1924 r.
85) Zarój - Zabierdewo
86) Kończyce - Zytnowicze
87) Jaszuny - Rudniki
88) Różanka - Szczuczyn
89) Kolano - Niegowiszcze - Newel
90) Police - Rudka - Czerwiszcze
91) Soły - Pracaty - Newstaniszki
92) Soły - Wojgiany
93) Wojgiany - Wołożyn
94) Porzecze nad Jasiodłą - Kurzeniewo
95) Werchy - Hrywiatki
96) Werchy - Wielki Obzyr
97) Czeremoszno - Smolary
Większość z nich odnalazłem w terenie. Prawdopodobnie ruch na nich był niepubliczny, po po 1924 r. te kolejki nie występują.
Być może część sprzedano, wydzierżawiono.
 
Przenośne rollbany:
Nie mam pewności czy można poniższe zakwalifikować do kolei publicznych lub też upublicznionych.
98) Opatów - Jasice
99) Janów - Szastarka
100) Izbica - Żółkiewka
101) Chmielnik - Busko
 
Pominąłem tramwaje, kolejki konne, parkowe, muzealne i tym podobne.
Chyba, że nie powinienem pomijać.
 
Można się czepiać .... hehehe

Pozdrawiam serdecznie i publicznie.

ksiezyc_nad_gieesem ...

[Zgroza]

65) Bieszczadzka KL - z tą jest taki problem, że nie występowała w cegłach, w przeciwieństwie do czterech pierwszych.
Nie wiem więc kiedy została upubliczniona. Śp mój ojciec wspominał, że jechałem nią gdzieś w okolicach 1973-74 r.
W Wiki piszą, że ruch publiczny rozpoczął się w 1963 r. ale to tylko wiki.
Poza tym gdzieś kiedyś czytałem czy nawet oglądałem rozkład jazdy jakiejś kolejki leśnej z pociągami dostępnymi publicznie.

Widziałem zdjęcia z kolejki, które mój wujek robił ok. 1970 roku w podróży poślubnej. Jerzy Janicki pisze o przejździe kolejką w opowiadaniu "Nieludzki doktor", tylko nie mogę sobie przypomnieć w jakich to miało być osadzone latach.

[bradko]

Poza tym gdzieś kiedyś czytałem czy nawet oglądałem rozkład jazdy jakiejś kolejki leśnej z pociągami dostępnymi publicznie.
Ale nie mogę sobie przypomnieć o jaką kolejkę chodziło.

Moja Rodzicielka jechała kolejką z Zagnańska. O rozkładowych pociągach wzmianka (z podaniem źródła) jest tu: http://inwestycje.kielce.pl/forum/viewtopic.php?p=116023&sid=69f15caf4779629fcd7ff274624215f7#p116023
Okazjonalne ogólnodostępne przejazdy zdarzały się w Pionkach (pamiętam notatkę o tym w "Życiu Radomskim", gdzieś w połowie lat osiemdziesiątych).