koleje cukrowni Leśmierz

[jedar62]

W latach 70 dwudziestego wieku istniało połączenie kolei 600 mm pomiędzy Cukrownią Leśmierz a koleją zlikwidowanej kolei Młynów . W przedwojennych planach tych okolic brak informacji o połączeniu tych systemów. Czy ktoś z kolegów posiada informację o tych kolejkach ?

[Atterdag]

Zerknij na geoportal.gov.pl

Na dostępnych mapach - na przykład w skali 1:50000 masz widoczne połączenie Leśmierza z Młynowem.

Pozdrawiam,
Dag

[Atterdag]

Dla ułatwienia:

-widok na Młynów
- rzut na linię, podkreślony

[2xm]

Problem polega na tym, że oczywiście znamy przebieg z Geoportalu (są to właśnie wspomniane lata '70). Pytanie brzmi, kiedy i w jakich okolicznościach linie te powstawały i w jaki sposób były eksploatowane?
Na Łódzkim Forum Eksploracyjnym jest sugestia, że połączenia powstały w latach '30.
Mnie dodatkowo intryguje historia połączenia "systemu" z Łyszkowicami. Odcinek Łyszkowice - Domaniewice znalazł się zarówno na przedwojennych WIGówkach jak i na starszych mapach Geoportalu (później jako linia dowozowa do fabryki laktozy). O dalszym odcinku wiadomości jest zdecydowanie mniej...
Teoretycznie wiem nawet, gdzie szukać (Archiwum Państwowe m.st. Warszawy Oddział w Łowiczu: "Łowickie Zakłady Przemysłowe Cukrownia i Rafineria "Irena" w Łyszkowicach, zespół nr 51/0 - min. sprawy budowy kolejki wąskotorowej z cukrowni 1931 - 1946 - sygn. 13 - 16). Niestety jak na razie nie miałem okazji się wybrać.

[Atterdag]

Wiedzieć gdzie szukać to podstawa.

A jeżeli jest na WIGówkach to może jest i na wcześniejszych mapach? Zaraz przerzucę. Porównanie z M-blattami pozwoliłoby nam dookreślić okres budowy - jeżeli na nich linia się nie znalazła, a na polskich już jest.

[2xm]

To w takim razie to, co znalazłem przy opisie zasobów AP:

Łowickie Zakłady Przemysłowe Cukrownia i Rafineria "Irena" w Łyszkowicach
...
Cukrownia posiadała też własną kolejkę dojazdowa do Domaniewic i Czerniewa (ok. 50 km torów), wybudowaną w latach 1920-1941 i umożliwiającą transport z pobliskimi majątkami i gospodarstwami.
...
Zawartość: Protokoły oszacowania majątku zakładów (odpisy z rejestru handlowego, akty notarialne, spisy zdawczo-odbiorcze maszyn i urządzeń, sprawy sądowe) 1927 - 1941, 1945 - 1948 - sygn. 1 - 9, 20, 27 - 35, 66; sprawy budowy kolejki wąskotorowej z cukrowni 1931 - 1946 - sygn. 13 - 16; statystyka przemysłowa, preliminarze i bilanse budżetowe, dokumentacja finansowo-gospodarcza, inwentaryzacja i remanenty 1940 - 1949 - sygn. 17 - 19, 21 - 26, 36 - 65, 67 - 76; wykazy plantatorów i pracowników, sprawy osobowe zatrudnionych 1945 - 1948 - sygn. 77 - 100; plany i projekty techniczne budynków gospodarczych i mieszkalnych, rysunki techniczne maszyn i urządzeń 1905, 1928 - 1950 - sygn. 101 - 121; listy płacy 1939 - 1949 - sygn. 122 - 238.

Linia do Domaniewic powstała jako pierwsza (czyli rok 1920). Dalszy odcinek mógł powstać w ramach modernizacji zakładu po zmianie właściciela, albo nawet "za Niemca" (i dlatego nie znalazł się na żadnych przedwojennych mapach)...
Ciekawe, że notka wspomina o Czerniewie. Jedyny Czerniew w okolicy to już rejon Kiernozi... Zresztą teoretycznie przez Chruślin - Walewice - Sobotę - Jackowice byłoby ok. 50 km .

[Atterdag]

Niemiecka mapa z 1944 roku nie pokazuje tego połączenia. Ciekawa rzecz biorąc pod uwagę iż na wcześniejszej WIGówce ono jest. Chociaż kolejki cukrownicze i w ogóle wąskotorowe często zwijano i rozwijano wedle potrzeb.

O, ciekawiej. WIG z lat 30tych również nie wskazuje tego połączenia. Aczkolwiek pokazuje linię cukrowni Leśmierz i cukrowni Młynów.

Można by zatem domniemywać iż powstało ono już w okresie powojennym...

[Ariel Ciechański]

Linia do Domaniewic powstała jako pierwsza (czyli rok 1920). Dalszy odcinek mógł powstać w ramach modernizacji zakładu po zmianie właściciela, albo nawet "za Niemca" (i dlatego nie znalazł się na żadnych przedwojennych mapach)...
Ciekawe, że notka wspomina o Czerniewie. Jedyny Czerniew w okolicy to już rejon Kiernozi... Zresztą teoretycznie przez Chruślin - Walewice - Sobotę - Jackowice byłoby ok. 50 km .

Dokładniej ujmując linia Łyszkowice - Domaniewice powstała w latach 1920-21. W 1940 r. wybudowano połączenie Krempa (Domaniewice) - Piotrowice. W tej miejscowości istniała już linia prowadząca z Młynowa do stacji PKP w Jackowicach. W momencie połączenia prawdopodobnie odcięto odcinek odcinek prowadzący z majątku Walewice do Młynowa. W 1941 r. został uruchomiony odcinek z Jackowic do Czerniewa (tak, tak, tego koło Kiernozi Marku). W 1949 r. sieć znów została podzielona. Odcinek Łyszkowice - Domaniewice - Lisowice przekazano cukrowni Dobrzelin, a Lisowice - Piotrowice cukrowni Leśmierz wraz odcinkiem Piotowice - Walewice - Bogoroia Górna. Tory od Bogorii Górnej  do Jackowic i dalej do Czerniewa przejęła cukrownia w Dobrzelinie, prawdopodobnie łącząc go z własną siecią. Nie znalazła też dotychczas potwierdzenia informacja B. Pokoropińskiego, o przejęciu kolejki łyszkowicką laktozę...
Tyle wynika z mojego doktoratu, nad którym obecnie siedzę...

[2xm]

Dzięki za informacje. Mam nadzieję, że będzie można przeczytać coś jeszcze na ten temat .
Mógłbyś ewentualnie podać daty likwidacji poszczególnych odcinków?
Lisowic w okolicy nie znalazłem. Są za to Lisiewice (koło Chruślina). Rozumiem, że to o nie chodzi.
Swoją drogą ciekawy sposób podziału sieci...

[Ariel Ciechański]

Z tym ogólnie jest kiepsko - na podstawie map można się tylko wstrzeliwać mniejwięcej w dziesięciolecia...

[2xm]

W kwietniowym numerze "Ziemi Łódzkiej" jest artykuł poświęcony łyszkowickiej cukrowni (i temu, co było potem). Znalazło się nawet zdjęcie z pracownikami na tle HF-ki (sądząc po drugim planie to pasowałaby stacja Domaniewice... lub jakakolwiek inna styczna na dowolnej kolejce ). Ogólnie o kolejce wzmianka (że zbudowano ją w 1920 r, że do Domaniewic a w latach '40 dalej przez Walewice, Sobotę, Jackowice, Czerniew do Piotrowic - cała trasa 43 km).

PS.
Na następnej stronie jest artykuł na temat Tramwaju parowego do Ozorkowa.

[Wądzio]

http://www.ziemia.lodzkie.pl/wps/wcm/lodzkie/pliki/ziemia_lodzka/archiwum2011/zl_117_wnetrze.pdf str 20-21.  str. 22 o tramwaju

[adam240386]

A ja mam z kolei takie pytanie:
Do Leśmierza docierała bocznica kolejki wąskotorowej Krośniewice-Ozorków odgałęziająca się w Sierpowie (do dziś pozostał tam mostek nad lokalną rzeczką). Czy bocznia tejże linii Kujawskich Kolei Wąskotorowych miała połączenie z systemem wąskotorówek, o których piszecie? Bo z jednych z map wynika, że od Sierpowa przez Leśmierz można było ongiś dotrzeć aż do Jackowic (stacja kolei normalnotorowej)
Dzięki za info

[Ariel Ciechański]

Było połączenie, z tym że po przekuciu KKD na 750 mm odcinek cukrownia-Sierpów był trójszynowy i miał oba prześwity tj. 600 i 750 mm.

[2xm]

Na Fotopolska.eu jest zdjęcie uszkodzonego po kampanii 1939 mostu kolejki na Bzurze w Sobocie.


Przy okazji chciałbym rozgrzebać trochę temat, ale o tym za chwilę.

[Edyta] Coś się spsuło i nie mogę wysłać posta.

[2xm]

Jakiś czas temu trafiłem na fragment tomiku 5 "Piątek" z cyklu "Między Piątkiem a Sobotą". Jest tam kilka wzmianek o kolejce.

Właściciel  Soboty  Stefan  Stokowski,  zaraz  po  odzyskaniu  niepodległości Polski po I wojnie światowej własnym kosztem zbudował kolejkę wąskotorową do stacji Jackowice.

Dwa  kilometry  w  kierunku  południowym  od  Piątku  istniała  cukrownia  „Młynów”,  która  w  1923  r.  uruchomiła  swą kolejkę wąskotorową przez Piątek w kierunku Soboty.^{41 42}
W 1925 r. zbudowano przed Sobotą dwa mosty kolejkowe, jeden przez duży dół, a drugi przez Bzurę, dzięki czemu kolejka ta stanowiła nie tylko połączenie między Piątkiem i Sobotą, ale także umożliwiła transport cukru do stacji kolejowej Jackowice, po torach kolejki Stefana Stokowskiego z Soboty.<sup>43

41</sup> Słownik geograficzny t. VIII s. 64.
⁴² Joanna Giżejewska, Małych miasteczek wczoraj, dziś, może jutro..., „Mazowsze”, 1995, nr 6/2/95.
⁴³  Archiwum Państwowe m. st. Warszawy Oddział w Łowiczu – akt notarialny Zygmunta Wasiutyńskiego z Warszawy rep. 535/1924.

Właściwie temat odłożyłem, ale przypomniał mi o nim Album bocznic by Ksiezyc_nad_gieesem. Jest tam bocznica do punktu przeładunkowego "wąskotorówki Jackowice - Piątek", której właścicielem jest Wiktor Przegaliński, właściciel majątku Sobota (dawniej Stefan Stokowski). Co ciekawe, według "Albumu..." bocznicę tę rozebrano w 1935 roku (skan fragmentu w załączniku).

W sumie jeszcze ciekawszych informacji dostarczył niezastąpiony Geoportal. Otóż gdy się odsłucha nagranie od tyłu, słychać strzały... Wróć, gdy włączy się cieniowanie, widać wyraźnie, że zaznaczona na mapach WIG linia wychodząca z Soboty na zachód najwyraźniej nie kończyła się zaraz za drogą w kierunku Przezwisk, lecz miała swój dalszy ciąg. Sądząc po nasypach biegła dalej w kierunku Bzury, następnie na zachód wzdłuż rzeki. Po jakichś 1,5 km skręcała na południe, przecinała Bzurę, po czym kierowała się ponownie na zachód w kierunku majątku Borów (należącego do Władysława Grabskiego) i dalej (dokąd?). Link dla chcących sobie obejrzeć: Naduś

[ksiezyc_nad_gieesem]

Wywołany do tablicy zlustrowałem pana Skowskiego.
Kwity znalazłem następujące:



A inflacja ówcześnie kwitła.

Pozdrawiam serdecznie i inflacyjnie.

ksiezyc_nad_gieesem ...

[2xm]

Wróć, gdy włączy się cieniowanie, widać wyraźnie, że zaznaczona na mapach WIG linia wychodząca z Soboty na zachód najwyraźniej nie kończyła się zaraz za drogą w kierunku Przezwisk, lecz miała swój dalszy ciąg.

Wygląda na to, że była to linia należąca do Cukrowni Dobrzelin. Najwyraźniej jest wymieniona jako ostatnia w tytule teczki datowanej na 1925:
51/104/0/-/1496:
Plany gruntów zajętych pod koleje wąskotorowe:
Trębki – Dobrzelin,
Dobrzelin – Zarembów [Zarębów - na wschód od Żychlina],
Zarembów - Luszyn,
Model - Luszyn - Brzozów Stary,
Ciechosławice – Sobota;
Przy czym Ciechosławice obecnie nazywają się Pęcławice (leżą ok. 6 km na północ od Piątku). W Dzienniku Urzędowym Ministerstwa Kolei Żelaznych znalazłem też ślady po pracach projektowych dla tego odcinka ("prawo zejścia na grunt celem czynienia przedwstępnych poszukiwań kolejowych" wydane właśnie na wniosek Warszawskiego Towarzystwa Fabryk Cukru - właściciela Dobrzelina):
1. 28 lutego 1924 wydano zezwolenie dotyczące (między innymi) odcinka: Łazinek - Orłów - Wola Kołkowa - Zakrzew - Sobota


2. 21 maja 1924 wydano analogiczne zezwolenie dla odcinka: Łazinek - Ciechosławice


Oczywiście mówimy tu o zezwoleniu na wstępne prace przy określaniu optymalnego przebiegu. Nie oznacza to z automatu, że daną linię zbudowano (w rzeczywistości większość projektów upadała na późniejszych etapach prac). Zresztą szukając śladów na Geoportalu odniosłem wrażenie, że pozostałości linii urywają się na rzeczce Malina między Łazinkiem i Ciechosławicami. Możliwe więc, że inwestyji nigdy nie ukończono...

Jednocześnie natknąłem się na zezwolenia wydawane Stefanowi Stokowskiemu:
1. 14 czerwca 1919: Pozwolenie na rozpoczęcie budowy odcinka Jackowice - Sobota. Zwracają uwagę fakty:
- szerokość toru miała wynosić 750 mm (wszystkie okoliczne cukrownie: Dobrzelin, Młynów, Leśmierz i Łyszkowice miały sieci o rozstawie 600 mm, przy czym zbudowane zostały one PÓŹNIEJ niż kolejka Stokowskiego - nie należy się więc nimi sugerować),
- ze względu na zgromadzone szyny typu lekkiego (oraz brak dostępności innych) zgodzono się na wykonanie i tymczasowe użytkowanie linii jako konnej lub z trakcją motorową,
- już na tym etapie przewidziane było przedłużenie kolejki do Piątku (całość z trakcją parową).


2. 25 lipca  1919: Prawo zejścia na grunt dla odcinka Sobota - Bielawy - Piątek,


3. 30 maja 1923: Prawo zejścia na grunt dla bocznic: stacja kolei wąskotorowej Mroga - Borówek - Stary Borów - Łazin - Orenice - folwark Bronikowo (wygląda to jak wygięty na północ łuk od Walewic niemal do Piątku) oraz Jankowo - Ciechosławice - Piątek. Gdy spojrzy się na mapę, to całość nie bardzo się klei - min. Jankowo leży między Piątkiem i Ciechosławicami, właściwie tuż obok Orenic położonych teoretycznie na innej linii.


Wygląda więc na to, że linia Jackowice - Sobota - Piątek została zbudowana przez Stefana Stokowskiego w latach 1919-1923 (skoro w 1923 mowa jest o "stacji kolei wąskotorowej Mroga). Co więcej - wychodzi, że odcinek Sobota - Jackowice użytkowany był w latach '20 przez Stokowskiego oraz cukrownie Dobrzelin i Młynów... Dobra, idę spać!